رویارویی موراکامی و کافکا در سامسای عاشق - بلاگ پو

عده ای مسخ کافکا را رمان کوتاه و عده ای هم آن را داستان بلند می دانند. کافکا را به پوچ اندیشی و نهیلیستی گرایی اش می شناسند. در مقاطعی موراکامی را هم چنین تعریف نموده اند. اما از منظر رویکرد پوچ گرایانه و ابسوردیستی، این دو، در مسخ و سامسای عاشق کاملا رو در روی یکدیگر قرار می گیرند.

موراکامی نویسنده نامدار این روزهای جهان است و رمان مشهوری چون کافکا در ساحل را در کارنامه دارد. او علاوه بر نویسندگی، آثار شناخته شده ای از نویسندگان غربی و انگلیسی زبان را ترجمه نموده و طبیعتا تحت تاثیر آن ها قرار گرفته است اما در معرفی اش، آثار او را دارای سبکی ویژه خودش می دانند. به هر حال اگر تحت تاثیر کافکا باشد یا نباشد، و اگر روح کافکایی در آثارش وجود داشته باشد یا نداشته باشد، در سامسای عاشق مستقیما سراغ داستان مسخ رفته و برایش پاسخی نوشته که در قالب یک داستان به چاپ رسیده است.

شاید این داستان را که در چاپ انتشارات بوتیمار، 39 صفحه و در قطع جیبی افق اش، 45 صفحه دارد، مکملی برای مسخ به حساب بیاید اما حقیقت این است که این اثر، مقابل مسخ قد علم نموده و در جناح روبرویش می ایستد. درباره 2 ترجمه ای که از این کتاب در بازار نشر کشورمان وجود دارد، باید گفت که تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند مگر در انتخاب لغاتی که نویسنده برای توصیف یا بیان جملات شخصیت ها درج نموده است.

در سامسای عاشق، گریگور سامسا (گریگور همنام شخصیت اصلی مسخ است) از موجودی دیگر مسخ و انسان شده است؛ یعنی فرایندی 180 درجه مخالف با فرایند داستانی مسخ که یک انسان در آن، تبدیل به سوسک می گردد. در خلال سطور سامسای عاشق متوجه می شویم که گریگور حشره بوده و حالا تبدیل به انسان شده است. فضاسازی و خانه ای که سامسا در آن خود را می یابد، با فضای تنگ و بسته خانه گریگور مسخ تفاوت دارد و نسبت به آن دارای حالت گشایش و فراخی است. سامسایی که موراکامی قصه مسخ اش را روایت می نماید، در سرانجام حتی عاشق یک دختر جوان خمیده و قوزی می گردد. با این که دختر زیبا نیست و قوز دارد، اما سامسای تازه انسان شده، عاشق اش می گردد؛ لقمه ای اندازه دهان خودش (چون خودش هم بدن خوش اندامی ندارد)، و تازه سرانجام داستان، شروعی برای شناخت انسان، جهانی اطرافش و عشق است. شاید موراکامی خواسته در مقابل مسخ بگوید این گونه هم می شد یا می گردد؛ یا به عبارت دیگر، از این طرف هم می توان مسخ شد یا شخصیت داستانی را مسخ کرد.

ناباکوف درباره مسخ گفته اگر کسی چیزی فراتر از حشره شناسی از این داستان برداشت کند، به جرگه خوانندگان خوب وارد شده است. نکته ای که از این جمله برداشت می گردد، این است که مقصود این نویسنده این بوده که داستان مسخ لایه های زیرین دارد و باید حلاجی و تشریح گردد. به عبارتی، قصه، فقط داستان تبدیل شدن انسان به سوسک نیست، بلکه باید تفاسیری از آن بیرون کشید و به نظر می رسد این تفاسیر تا حد زیادی به زندگی شخصی و جامعه ای که کافکا در آن می زیسته، بستگی دارند. بنابراین برای نقد و آنالیز مسخ باید شرایط اجتماعی، سیاسی و موقعیت بین المللی چک و شهر پراگ آن روزگار را سنجید.

در خصوص سامسای عاشق هم همین طور است. موراکامی خلاف کاری که کافکا نموده و داستان را در خانه تنگ و کوچک خانه گریگور روایت می نماید، به بیرون خانه ای عظیم تر سرک می کشد و آدم های خیابان را هم می بیند. سامسا از پنجره بیرون را نگاه نموده و آدم ها را می بیند. دختر قفل ساز نیز از جنگی که بیرون در شهر پراگ جریان دارد، می گوید. اما در مسخ گریگور بعد از سوسک شدنش، یک بار از اتاقش بیرون می آید؛ آن هم به خاطر شنیدن ویولن زدن خواهرش که نوایش، گریگور را سحر می نماید و او را ناخواسته از اتاق بیرون می کشد. سامسا اما بعد از انسان شدنش، به همان سختی که گریگور مسخ در ابتدا با بدن سوسکی اش آشنا نبود، بلند شده و از اتاق بیرون می آید ولی مانند یک انسان آزاد به جستجو در خانه ای عظیم می پردازد. بنابراین سامسای عاشق در پی ایجاد علامت سوال برای شناخت جهانیی بهتر است.

خلاف داستان نومیدانه کافکا، سامسای موراکامی، امیدبخش است. البته یک نکته در ابتدای وجود دارد؛ نومیدی ناشی از مسخ شدن به حالت یک انسان. یعنی سامسایی که به شکل انسان مسخ شده، ابتدا به سختی با آن کنار می آید اما در نهایت و با دیدن دختر قفل ساز (حتی اگر ظاهر کج و معوجی داشته باشد)، می تواند از انسان بودنش لذت ببرد. یعنی خلاف ابتدای کار که از غذا خوردن یا کارهای دیگر انسانی لذت نمی بُرد، حالا و بعد از دیدن دختر می تواند به انسان بودنش فکر نموده و لذت ببرد.

فراز سرانجامی این داستان، با دو ترجمه فارسی ارائه شده از آن، به این ترتیب است:

ترجمه مریم عروجی ـ انتشارات بوتیمار:

حتی فکر کردن به او گرمابخش بود. دیگر، از آن موقع به بعد آرزو نداشت که یک ماهی یا گل آفتابگردان باشد. از انسان بودنش مسرور بود، البته راه رفتن روی دو پا و لباس پوشیدن، دردسری عظیم بود و هنوز چیزهای زیادی بود که از آن ها سر در نمی آورد. با این حال اگر او یک ماهی یا گل آفتابگردان بود، نه یک انسان، محال بود که چنین احساسی را تجربه کند. سامسا برای مدتی طولانی، با چشمانی بسته آن جا نشست. سپس تصمیمش را گرفت. بلند شد، عصای سیاهش را به دست گرفت و به طرف پله ها رفت. می خواست به طبقه دوم برود و روش صحیح لباس پوشیدن را کشف کند. ماموریت فعلی اش همین بود. و جهان منتظرش بود. منتظر او که بیاموزد.

ترجمه آرزو مختاریان ـ انتشارات افق:

همین فکر کردن به زن، دلش را گرم کرد، برای همین، دیگر نمی خواست ماهی یا گل آفتاب گردان باشد یا هیچ چیز دیگر. از آدمیزادبودن مسرور بود. مطمئنا راه رفتن روی دوپا و رخت ولباس به تن کردن اسباب زحمت می شد. خیلی چیزها هم بود که نمی دانست، ولی اگر ماهی یا گل آفتاب گردان بود، نه آدمیزا، هیچ وقت چنین احساسی را تجربه نمی کرد؛ حس اش این بود. سامسا مدتی طولانی با چشم های بسته آنجا نشست. بعد، مصمم ایستاد، عصای سیاهش را چنگ زد و راهی راه پله شد؛ برمی گشت طبقه دوم و راه درست ِ لباس پوشیدن را پیدا می کرد. فعلا، ماموریتش این بود. جهان معطلش بود تا یاد بگیرد.

-

صادق وفایی

abanhome.com: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت